Efes kentinin merkezinde, Panayır Dağı’nın yamacında inşa edilen Efes antik tiyatro, Liman Caddesi ile Mermer Caddesi’nin kesiştiği noktada yer almaktadır. Bu stratejik konumu, tiyatronun şehrin kuruluşundan itibaren kentsel doku içinde sahip olduğu önemi ortaya koymaktadır. Küçük Asya’nın en büyük tiyatrolarından biri olan bu yapı, arkeologlar tarafından insan eliyle yapılmış en büyük tiyatrolardan biri olarak kabul edilmektedir. Efes antik tiyatroyu farklı kılan bir diğer önemli özelliği ise üç katlı sahne yapısına sahip ilk ve tek antik tiyatro olmasıdır.
Yapımı MÖ 3. yüzyıla tarihlenen tiyatro, MS 1. ve 3. yüzyıllar arasında Roma İmparatorluğu döneminde, Efes’in artan nüfusuna ve önemine paralel şekilde birçok değişiklik, genişleme ve yeniden yapılanma süreci geçirmiştir. Nihai formunu bu dönemde alan yapı, üç katlı sütunlu sahne yapısı, orkestra ve üç katmana ayrılan seyirci bölümüyle dikkat çekmektedir. En parlak döneminde yaklaşık 23.000 ila 25.000 izleyici kapasitesine sahip olan tiyatro, kültürel ve dinî temalı etkinliklerin yanı sıra siyasi toplantılara ve büyük çaplı halka açık eğlencelere de ev sahipliği yapmıştır.
Roma döneminde eğlence anlayışının değişmesiyle birlikte, gladyatör ve hayvan dövüşü gibi kanlı müsabakalar popülerlik kazanmıştır. MS 1. yüzyılın sonlarına doğru bu tür gösteriler, Roma İmparatorluğu’nun festival takvimine dâhil edilerek Efes’te de düzenlenmeye başlamıştır. MS 5. ve 6. yüzyıllar arasında, tiyatronun seyirci bölümünün farklı seviyelerine ulaşan merdivenler ve girişler, daraltılmış şehir surlarının savunma hattına dahil edilmiş; bu yüzden büyük ölçüde kapatılmış ve kullanılamaz hâle gelmiştir.
Efes antik tiyatrosunda ilk kazılar, 19. yüzyılın ikinci yarısında, British Museum adına yürütülen çalışmalar kapsamında John Turtle Wood tarafından başlatılmıştır. Tiyatronun detaylı kazısı, 1896 ila 1970’li yıllar arasında yapılmıştır. Bu tarihler arasında tiyatronun oturma bölümleri ve iç kısımları tamamen gün yüzüne çıkarılmış, kapsamlı restorasyon çalışmalarına tabi tutulmuştur. Bu süreç sonunda tiyatro, etkinlik alanı olarak kullanıma açılmıştır. 1990’ların başında, ayakta kalan bölümleri daha da güçlendirmek adına yeni bir restorasyon projesi başlatılmış ve bu çalışmalar, 2011 yılına kadar devam etmiştir.
Günümüzde de özgün işlevini sürdüren nadir antik yapılar arasında yer alan Efes antik tiyatrosu, tarihî dönemlerinde olduğu gibi, kültürel etkinliklere ve gösterilere ev sahipliği yapmaya devam etmektedir.