Levant’ın Başkenti İzmir

Levanten Evleri

Fransızca kökenli bir kelime olan levant, güneşin doğduğu yere atıfla “doğu” anlamına gelmektedir. Bu kelime coğrafya ıstılahında ise İtalya’nın doğusunda yer alan bölgeyi diğer bir ifadeyle Doğu Akdeniz’i nitelemek için kullanılmıştır.

İzmir’in de içinde bulunduğu bu bölgeye ticaret için gelen ve zamanla buraya yerleşen Avrupalı tüccarlar “levanten” olarak anılmıştır. Özellikle Sanayi Devrimi’nden sonra, İngiltere başta olmak üzere Batı Avrupalı ülkeler için endüstriyel ham madde tedariki çok önemli hâle gelmiştir. Buna bağlı olarak, 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren endüstriyel ham madde ticareti için çok sayıda levanten İzmir’e yerleşmiştir.

Batı Anadolu’da pamuk üretiminin yaygınlaşmasının arkasındaki itici güç, levanten aileleriydi. Pamuk ve diğer tarımsal ham maddelerin ticaretinde uzmanlaşan bu aileler, ticaret sayesinde büyük bir servet elde etmişlerdir. Bu servetin İzmir’deki yansıması, levanten ailelerin ikametgâh ve iş yeri olarak yaptırdıkları yapılar olmuştur. İkâmet amacıyla Bornova ve Buca ilçelerinde inşa ettirdikleri köşklerin büyük bir kısmı günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Köşklerin büyüklüğü ve ihtişamlı mimarisi, sahip olunan servetin büyüklüğü hakkında fikir vermektedir.

Bornova ve Buca’da bulunan köşklerin yanı sıra levantenler, Kordon boyunda da ev ve iş yeri yaptırmışlardır. Asıl ikametgâh özelliği taşımayan bu evler, ailelerin kent merkezinde, özellikle de Kordon boyunda gelişen kültür, sanat ve eğlence odaklı kamusallığın içinde yer alma isteğinin göstergesi olarak yorumlanabilir. Kordon’da yer alan ev ve iş yerlerinin hiçbiri günümüze ulaşmayı başaramamıştır. Bununla birlikte, birçoğu 1950’li yıllarda Türkiye’den ayrılmış olsa da hâlâ az sayıda levanten aile, İzmir ticaret ve sanayi hayatında varlığını sürdürmektedir.

İzmir merkezli ticaretin gelişiminde ve şehrin şekillenmesinde üstlendikleri rollerle kent hafızasının önemli bir unsuru olan levanten aileleri tarafından kurulan Levanten Mirası Vakfı (Levantine Heritage Foundation), levanten kültürü hakkında bilgi sahibi olmak için önemli bir merkezdir.